Clilstore Facebook WA Linkedin Email
Login

This is a Clilstore unit. You can link all words to dictionaries.

LLG-1-17 Screeuyn veih Juan Thomase Mac y Chleree

¹T’eh jannoo lane taitnys da my chree (ga bunnys three cheead meeilley jeh) dy chlashtyn dy vel Manninee fey-yerrey, ga yn laa lurg y vargey, doostey ass nyn merriuid haveenagh dy hauail çhengey ny mayrey veih ve ooilley cooidjagh oanluckit ’syn oaie.

Ga dy vel ee roie dy tappee gour y vullee, gollrish ny banglaneyn elley jeh’n çhenn ghlare ghooie va keayrt dy row gurneil yn trass ayrn jeh’n Rank, ny-yeih cha vel eh yindys erbee dy vel ad ooilley goll sheese y lhiargagh agh er-lheh yn Ghaelg Vanninagh son ta cha beg dy chummaltee ’syn ellan.

Ta Jee er choyrt wheesh dy cheeall da dooinney nish dy vel eh gimman ny greienyn-aileagh, t’eh jannoo eer er famman ny geayee, as ta wheesh dy schlei currit da, dy vel eh er n’yannoo mollagyn-aeragh dy chur lhieu seose eh dys ny bodjallyn. Ta siyn-shiaullee echey myrgeddin dy gholl veih çheer dy heer eer noi sooill ny geayee, tidaghyn ny marrey, as gaalyn yn aer. Eer er grunt y cheayin vooar hene, ta saase ec dooinney dy chur çhyrrys veih un ayrn jeh’n seihll dys ayrn elley lesh bieauid yn tendreil.

Shen-y-fa ta sleih ny cruinney mestit fud-y-cheilley wheesh shen smoo na v’ad rieau roie, dy re yn ghlare s’cadjin ta ’sy theihll vees y ghlare smoo ymmyd vees jeant jee. She shoh yn oyr, son y chooid smoo, dy vel yn Ghaelg Vanninagh ain er gholl kione my lhie cha tappee. Ta Mannin nish jeant myr dy beagh ee ayrn jeh Sostyn, raad ta’n Vaarle glare chadjin y theay.

Ayns Sostyn er-y-fa shen cha vel yn Ghaelg dys ymmyd erbee. Myr shoh ta’n Vaarle goaill yn reiltys as yn reiltys vees eck. Ta’n oyr feer vaghtal. Ta dellal Vannin currit lesh çheu-sthie jeih queig ny shey dy ooryn dys margaghyn Hostyn, as dy ghellal ayndoo shen, she Baarle, as Baarle ynrycan, shegin ve oc.

Ta sleih aegey Vannin myrgeddin, chammah as y çhenndeeaght, troailt veih boayl dy voayl er feai ny cruinney: paart dys yn aill, paart dys keird, as paart elley goll shiaulley foddey jeh dy haglym cooid as couryn² gour y laa fliaghee. Son y chooid smoo, she Baarle t’ad loayrt, as ayns Baarle t’ad dellal.

Fakin shoh ro-laue eisht ta sleih coontey beg jeh’n ghlare ghooie oc hene; ec y traa cheddin, oddagh Gaelg ve oc chammah as y Vaarle, fegooish yn derrey yeh çheet ayns raad y jeh elley. T’eh yn fardalys smoo ’sy theihll dy chredjal dy jinnagh tushtey jeh taggloo as lhaih yn Ghaelg dy bragh çheet ’sy raad oc ayns gynsagh yn Vaarle. Cha daink shoh rieau my raad’s ayns gynsagh yn Vaarle. Ec jeih bleeaney dy eash va mee abyl dy loayrt dy floaoil ayns Gaelg rish cotleryn my yishag nagh row Baarle erbee oc, as roish va mee feed blein dy eash, va ymmodee lioaryn beggey Baarlagh çhyndaait aym dys Gaelg as er nyn gloughey son ymmyd y theay. Nish lesh ooilley’n obbyr shoh ayns Gaelg, cha row eh rieau ayns my raad, edyr ayns loayrt ny lhaih yn Vaarle.

Agh ta ard-reiltee Ellan Vannin noi’n Ghaelg. Ta shirveishee yn Ghoo jeh dy chooilley chredjue noi eck; ta briwnyn as leighderyn noi eck. As ta’n aegid troggit seose nish ny s’mee-hushtee jeh çhengey ny mayrey na va maase y vagheragh cliaghtey ve.

Ayns traa Aspick Wilson as Aspick Vark, cha voddagh dooinney aeg erbee geddyn stiagh ayns oik y taggyrtys fegooish Gaelg vie ve echey. Tra va Kiare-as-Feed ny Garrane reill roish nish, she Gaelg ooilley v’oc—as ayns traa yn Vriw Cain³ as yn Vriw Crellin cha b’lhoys da turneyr erbee çheet kiongoyrt roo nagh voddagh arganey ayns Gaelg.

Ta cooinaghtyn aym pene, ayns laghyn my aegid, dy re ayns Gaelg va shin ooilley loayrt rish nyn gabbil as nyn ollagh. Eer ny moddee hene mannagh loayragh shin roo ayns Gaelg cha jinnagh ad cloh dooin, agh jeeaghyn mygeayrt-y-moo, goaill yn yindys smoo ’sy theihll c’red va shin laccal ad dy yannoo dooin. Cha row ny moddee voghtey hene toiggal Baarle, son she Gaelg ooilley v’oc, as cha row ad goaill nearey jee noadyr.

Cha nhimmey blein er dy henney neayr’s verr mee er shenn ghooinney ’sy raad vooar, geiyrt roish lieh-ghussan dy vooaghyn bluight voish y vagher raad v’ad er ve gyndyr, dy chur stiagh ad ’sy thie ollee.

Va injeig veg choon combaasal yn vwaane; cha leah’s hooar ny booaghyn stiagh ayns shen, lesh nyn muilg lane, hie ad dy ghleck ry cheilley choud’s va’n shenn ghooinney fosley yn dorrys dy gheddyn stiagh ad. Cha leah’s haink eh magh, ghow eh ny vud oc ayns farg-eulys bunnys brishey ny hasnaghyn ayndoo lesh y vad v’echey ny laue, gyllagh ny henmyn oc ayns Gaelg, my v’ad broo y cheilley lesh nyn eairkyn, as gra:

Ghonnag” ny “Veeataig dyn nearey myr t’ou, gow stiagh dys dty eiystyr, as yiow fea.

“Vriggin! Mannagh der oo seose ayns traa brishym ny craueyn aynyd—y red vreinn myr t’ou. Stiagh lhiat ta mee gra rhyt!

“Ghooag¹⁰ ghaaney, der oo seose, der oo!” As cheau eh yn vad urree, woaill eh ee er ny heairkyn as huitt ee sheese er ny glioonyn eck. Heill mee shickyr dy liooar dy row ny heairkyn eck brisht. Fey-yerrey liorish gyllagh as geealley hooar eh ad ooilley stiagh er nyn eiystyr as va fea er.

My henn ghooinney,” dooyrt mee rish, “ta ny booaghyn ayd’s er ve ynsit dy mie ’sy Ghaelg.”

“Gaelg voght orroo,” dooyrt eh. “Tra ta nyn muilg lane as ad goll stiagh, ta’n gleck as y reaid t’oc dy liooar dy vrasnaghey Job hene, dy beagh eh ny vud oc—agh ta mish er chur er ny craueyn ocsyn jeesternee dy mie as lhig daue shen y ghoaill son shibber daue.”

Myr shoh, Ghawson, t’ou cur-my-ner dy row eer maase y vagheragh, ayns ny shenn traaghyn roish nish, toiggal yn Ghaelg ny share na ta’n chooid smoo dy leih nish.

“Lhig jee goll roee,” jir ad, “cre sheeu ee dooin nish? Cha vodmayd dellal aynjee ayns Sostyn ny s’coan boayl erbee elley. Cha vel ee er-y-fa shen dys veg yn ymmyd da’n ellan nish—lhig jee goll roee raad saillee.”

Agh ta mysh thousane dy Vanninee ayns ayrn jeh America, enmyssit Cleveland, nagh niarragh shoh, “Lhig jee goll roee raad saillee.” She Gaelg t’oc ooilley ec meeiteilyn y cheilley ayns nyn ghellal dagh laa, ayns soilshaghey Goo Yee da’n phobble, as bunnys dy chooilley nhee elley, ec y traa cheddin nagh vel sleih erbee mygeayrt-y-moo ta Baarle veg share oc.

Va jees jeu keayrt ec my hie’s bleeantyn dy mie er dy henney. Va fer ruggit ayns America, ga jeh ayr as moir Vanninagh—v’eh ynsit son leighder. Va’n fer elley mac shayrey dou hene, hie roish ’syn aegid echey dys America, as tra daag eh yn ellan, cha row eh toiggal veg agh Baarle. Hug ad yindys orrym pene dy chlashtyn yn Ghaelg vie v’oc—as cha row eh jannoo hyntyr¹¹ erbee da’n Vaarle v’oc. Va’n daa ghlare oc ayns ynnyd unnane. Ta un red elley ayn hoilsheeym dhyt, Yuan Ghawson, as verrym jerrey er my choontey.

Mysh three bleeaney as feed er dy henney, hie mee laa dy row dy akin y Cholloo marish shenn ainjyssagh haink dy yeeaghyn mee veih Lunnin. Tra rosh shin dys mullagh yn Howe va boayl ayns shen va keayrt ennagh dy row raad va ny creggyn er nyn scoltey as raipit veih my cheilley ayns aght feer yindyssagh ec craa vooar hallooin. Ta’n boayl enmyssit ny Scauryn¹².

Va shiartanse dy yuillyn aegey ayns shen mysh jeih ny dussan dy vleeantyn dy eash, gastyrt freoagh son aile. Vrie mee jeh’n er smoo jeu ayns Baarle c’raad va ny Scauryn. Yeeagh ad ooilley orrym as yiargee ad seose ’syn oaie—agh cha dooar mee un ockle dy ansoor. Vrie mee reesht jeh’n yuilley smoo jeu ayns Baarle kyndagh rish y joarree va marym, row ad er choayl nyn jengey ’sy freoagh. Cha row mee veg s’creeney na va mee roie: doshil ny guillyn nyn meeal gollrish shenn scarrag¹³ er y dooan—as heillagh fer dy datt nyn sooillyn ’sy vollag oc lesh yindys.

Smooinee mee çhelleeragh er y Ghaelg, as vrie mee jeu kys nagh dug ad ansoor dou tra loayr mee roo ayns Baarle? Cha leah’s cheayll ad yn Ghaelg, heillagh peiagh dy row spyrryd noa sheidit stiagh ayndoo er çheu-sthie son v’ad lheimyragh, goaill kesmad, as cor-lheimyragh, streeu ry cheilley, quoi yioghe hoshiaght dy yeeaghyn yn boayl dooin. Fey-yerrey, roish daag shin ad, vrie mee jeu row thie scoill ’syn naboonys oc dy ynsagh yn Vaarle. Oh va, dooyrt ad, “agh cha vel traa ain goll huggey. Ta un yuilley beg ayns shid ta goll, as ta Baarle echey agh ta Gaelg share echey,” dooyrt eh.

Tra va mee goll roym dy aagail ad, yeeagh yn fer shinney jeu feer yennal seose ayns my eddin as lesh sooill feer vitçhooragh vrie eh jeem kys nagh loayr mee roo hoshiaght ooilley ayns Gaelg. Agh roish va traa aym freggyrt eh, dooyrt eh roosyn va mygeayrt-y-mysh lesh lane yindys, “Agh quoi heillagh,” dooyrt eh, “dy beagh Gaelg ec mwannal bane¹⁴?”

Ta mee dy slane credjal, Dawson, dy vel ny feedyn ’syn ellan ain foast, ayns shid as ayns shoh chammah jeh’n aegid as y çhenndeeaght, nagh vod lhaih Goo Yee edyr ayns Baarle ny Gaelg.

Nish ga dy vel yn Ghaelg bunnys ersooyl (as roee hig ee nane jeh ny laghyn shoh), shickyr ta shin ooilley credjal dy lhisagh dy chooilley unnane ve ynsit dy lhaih Goo Yee ’sy ghlare shen share toiggal t’oc jeh. Fys feer vie t’aym’s dy jinnagh adsyn t’er ve troggit ’sy Ghaelg veih’n chlean, myr dy beagh eh, gynsagh dy lhaih ayns Gaelg ayns kerroo yn traa ayn ynsagh ad yn Vaarle er yn oyr dy chooilley ockle t’ad gynsagh dy lhaih, t’ad toiggal ro-laue.

Shoh yn ynrycan vondeish, choud’s ta mish abyl dy ghoaill tastey jeh, yinnagh girree ass gynsagh ooilley adsyn nagh vel scoill oc ’syn ellan dy ve ynsit dy lhaih Goo Yee ayns çhengey ny mayrey, yinnagh leeideil dys saualtys nyn anmeenyn.

Cha vel mee coyrlagh oo dy ghoaill tastey jeh red erbee nagh vel mee hene er n’gholl ny hrooid as er phrowal.

Roish va mee feed blein dy eash va daa scoill Ghaelgagh aym ayns Skeerey Yurby as keead dy lieh scoillar ayndoo—paart jeu va oeghyn oc.

Ga, son y chooid smoo, cha row monney ynsagh oc roish shen, ny-yeih va paart jeu oddagh lhaih yn Vaarle feer vie. Agh t’eh yindyssagh cre’n taitnys ghow shenn as aeg ayns gynsagh dy lhaih yn Ghaelg—as v’eh oc bunnys çhelleeragh, er yn oyr dy row ad toiggal dy chooilley ockle v’ad gynsaghey. Hie ymmodee jeu lurg shen dys America—cur lhieu nyn ynsagh Gaelgagh maroo ta tannaghtyn ny vud oc gys y laa t’ayn jiu.

Va ymmodee jeusyn myrgeddin, duirree ec y thie, ghow rish er nyn lhiabbee-vaaish, dy re yn taitnys ghow ad ayns lhaih yn Ghaelg hug orroo dy chooilley laa dy lhaih ayrn ny ayrn ennagh jeh Goo Yee as ren fey-yerrey leeideil ad dys Creest nyn Saualtagh, son leih peccaghyn as credjue bioal ’syn ennym echey. Va shiartanse jeu, tra detlee nyn anmeenyn thie dys Jee, as y lioar chasherick shen ayn, ghow ad wheesh dy haitnys dy lhaih ayns nyn ghlare ghooie hene, ry gheddyn ny lhie rish y lhiattee oc, tra va’n spyrryd ersooyl.

Shen-y-fa my she yn yeearree creeoil ayd dy ynsagh sleih dy lhaih Goo Yee ayns Gaelg, glare v’ad cliaghtey toiggal foddey share na’n Vaarle—my she er coontey dy hayrn sleih dys tushtey dy Yee trooid Chreest, dy vel oo laccal aa-vioghey yn Ghaelg ta paartail feer tappee—cre smoo oddym’s gra rhyt na ta mee er ghra, agh shoh:

Aigh vie dy row lhiat, markee er dty hoshiaght er coontey yn Ghoo dy irrinys, dy veenid, as dy chairys, as dy der Jee dhyt e vannaght. Amen.

Juan Thomase Mac y Chleree,
’Sy Thalloo Vretnagh.
February 16th¹⁵, 1872.

[Mona’s Herald 21.02.1872]


¹ An event took place in Peel on Wednesday 3rd January 1872 in a hall owned by Charles Morrison, the father of Sophia Morrison. It was organized by a certain John Dawson, an ironmonger in Peel, who despite much discouragement had resolved to start a series of Manx readings. This text is taken from a report on a subsequent reading, held on Monday 19th February 1872 at Victoria Hall in Douglas, and chaired by Thomas Caine, Vicar of Lonan.

² cooid as couryn - ‘treasure’ Prov. 15:6, ‘goods and the emblems’ Kelly s.v. cowryn. The phrase also appears in the Christmas verse in 2.42.

³ John Cain, an advocate of the Manx Bar in 1815.

⁴ John Crellin, First Deemster from 1812 to 1816.

⁵ brishey ny hasnaghyn ayndoo - Note this idiom, lit. ‘breaking the ribs in them’, for ‘breaking their ribs’, cf. two paragraphs below brishym ny craueyn aynyd and in 2.20 Faragher has dy jinnagh eh brishey ny craueyn ayn. Note also dy beagh ny claghyn giarit assym in 2.32.

⁶ Dhonnag - ‘a name for a brown cow’ Cregeen

⁷ Beeataig - ‘a jade, a hussy’ Cregeen

⁸ eiystyr - ‘a halter, a tie’ Cregeen, Gaelic adhastar.

⁹ Briggin - ‘the name given to spotted cows’ Kelly

¹⁰ Dhooag - ‘a general name for a black cow’ Cregeen

¹¹ hyntyr - i.e. ‘hinder’

¹² ny Scauryn - the Chasms, fissures in the ground above the cliffs south of Port St. Mary

¹³ scarrag - ‘a skate or ray fish’ Cregeen

¹⁴ mwannal bane - a ‘white neck’, i.e. a minister with a dog-collar

¹⁵ Although the report on the first reading on the 3rd January makes mention of letters by J. T. Clarke, this particular one cannot be meant, since it is dated 16th February.

Clilstore Gaelg Ard

Short url:   https://clilstore.eu/cs/9348